De Sapientia, Lib. IL 525
quandoquidem longiotem ea in re confum-pfinius fermonem,qua minime quifque indi-gerefe putat:cum nemo tamexcors ile , qui non feipfum optimis putet inftitutum mori-bus. Adeo enim omnes libi placent, vt aliena vitia videant, cum longè abfintjfcelera propria,quie tam propè funt,non agnofcant.Ve-rumtamen operai precium duximus de morum inftitutione vberius loqui,quòd ea etiam vxo-rem,filios,feruófque inftituere liceat. Nihil-que tarn profit homini ad bene beatéque vi-uendum,quàm morum fanditas & animi vir-tustindicio eft,quòd plures in fumma pauper-tate foelices ac beatos vides, alios in regno miferos, ac tales, cui nec prsefentem inuideas fortunato,nec futuram optes.Verum pruden-tiam ipfam quali pratermifimushocconfilio, quòd ad homines folum intendatur, atque ob id fapientia: fiumana: pars fit, non tota , fed maior eius portio. Illud igitur vidédum nunc eft,quonam pado eruditio conducat,quomo-dóque facillimè quifque eam poffit a ile qui. Illud enim fxpe dubitatum eft,an ad fcelicita-tem eruditio profit, fiquidem apud Sopho-clem Aiax inquit :
   EV tri qpovòtv yi
   Tò ¡avi rppavétv yé, »«fri aòaS'ituov KetnoV. nd eft ,
   Nthil[¿pere iucundif/lma vita,
   Nihil fapere malum admodurn fine dolore. Et fapiens ipfe,Qui addit fapientiam addicSc laborem. At vero Pindarus dixit.
   Attivai J\ì>Cj aorpitt
   Mnfiav        'TìKÌSh.
        Et furfus,
   Kxpérepeu y> ¿'¡reifdrav tpptvts.
   Quali dicat , dodorum virornm fapientia maior ac firmior effe folet.Inconftantes enim indodorum animi funt. Ergo ad fapientiam eruditio conuenit : ad foelicitatem,cum labo-riofa fit,frudus eius quafi dulciffimus confert, radix obeft. Namque vt Ariftoteles dicebat, dulciffimum ac iucundiffimum eft fcire-.addif-cere tamen durum. Quid igitur mirum, Aia-cem virum imperitum quòd nefeiat tanquam ei arduum ac diftìcillimum prompte damna-re. Non igitur, an eruditio vtilis fit, feu ad fapientiam feu ad beatitudinem, quaerendum eft, fed quomodo facillimè earn habeamus : Nam mores ipfos natura ipfa,modo modera-tionem adhibuerimus,dat.Etenimnemo fpó-te iniuftus, perfidus, mendax, crudelifve effe poteft, cum pueri non tales natura fint, fed praua educatione multi euadant.Quamobrem cum nobis virtus non vitia confentanea natu. ra fint , modo moderationem adhibueris, nec prauorumexemploducaris,bonus euades. Na pueris iracundia intemperantiàque quafi ab ortu ineft,quibus vitiis moderatione Se confi-filio occurrimus-.csetera omnia prseter fortitu-dinem nobis infunt ab ortu. Illa verò exem-plo Sc exercitatione turn ratione & prasme-ditatione acquiritur : quibus modis non hic fola virtus, fed «etera: omnes habentur , vel iam habitat confirmanturieruditio igitur ipfa fola nobis negotium facefifit : ergo à linguis inchoandum efttnam difficillimumeftdifcere fine dodore. At dodorem audire vel legere linguae notitiam praefupponit : habet autem lingua quselibet in fe rationem, non enim
obiter ham vel illa vnumquodque fignificare poteft,fed quemadmodum diuerfa initia ftru-durarum in varia etiam aedificia necelfario tranfeunt : fic linguarum principia nomina quaeque certa fuis rebus expoftulant.Cum te-' rere fignificaflè vellent, teram quod maxime tereretur fubiedum folum dixerunt. i literam triplici fono ftatuerunt, latiore qui ad e, te-nuiore qui ad u, medio qui illi próprius eft : Ergo quid mirum diis ac deis , turrim ac tur-rem,here ac heri,optimum & optumum,mo-nimentum ac monumentimi dici polle; Similiter & u cum fonum variet, aliud inuenere, in video,in voctì, in fuadeo in quali Se in lingua refonabit.Sic cum 1, r, & s, geminentur, facile eft fare in fuperlatiuis, quonam pado impernine vel denfiflìmus vel difficillimus fcribi debeant. Eadem diligentia & ratio in Grama lingua: nam Plato referti»™ confiate quatuor literis, refert autem tuffientis fonum,nec tamen lignificatimi fuum amifit:feu in compofitione feu folitarie pofitum. Et t*r-rmhov quafi Tzif.ttv-ra.7w, feu miferrimum, vnde etiam Aftianadem Hedoris filinm quafi quod rex dicitur, ab exT«if,qui Se poftèf-for proflnat : fic Se ac Jia vocant Iouem, quafi per quemviuimus, acque ¿favi* quafi òfuirttTct ara afpedus ad fuperiora inde cee-lum. Sic à n Shv quod eft correre : cum fola altra decs putarent effe , 3W dixerunt deos. Aat/Mvoi vero quafi Aavutcvts, quòd dfent fa-pientum virorum vt credebant animae. Sic am r»sfii)7©-, qui amor eft, dixerunt, quòd hi ex amore deorum vel dearum cum hominibus geniti exiftimarentur. Sic & «V-quafi aJaùfav ’¿-ram contemplans quae viditjfolus enim homo qusevidit confiderai, cum «etera ammalia folo fenfu contenta fint. Sic Se 4t/X|b quali ttva-^vyjv, quod refpirando refrigeretur,vtetiam Ariftot.recitat,& avuta cum fepulchrum diceretur, in capta conuer-fum eft,quòd corpus quafi animi fepulchrum fit. Vnde à Aiuas differt,quòd apudHomerum viuentis hominis eft.Plutarchus capta, à antt* quafi Ugno dici putat.Sednum omniaprofe-quar qua: vel à Platone in Cratylo vel aliis fcripta funt de verborum à rebus origine ac deriuatione ; Illud vnum conftat, primas in-fantium voces qua: vel abba vel baba vel tata proferuntur,aut parentes aut nutrimentum apud omnes fere nationes fignificare , qua: originem ab initio linguarum traxeruntmam pater à pa quod folet àmultisinfantulis proferri venit. Originem igitur linguarum feire, etfi negotiofum fit,magnam tamen in fe con-tinet vtilitatem,quòd paucis multa memoriae comprehendantur.Denique cum tria fint qac difeere quifque cupit, lingnas, res Se rerum accidentia. Memoria, intelledu Se imagina-tione : memoriamlinguàfqnefrequens {ermo confirmat:res & intelleòtu difputatioiaccidé-tia Se imaginationem affidila contemplatio. Quòd fi quid occurrat intelledu difficillimu, non vt plerique folent immoreris, fed ad alia tranfeundo tempus ne teras.Sic fiet vt multa ledione quod obfcurum videbatur,clarum ex fequentibus euadat. Complura enim funt quse vel fequentibus innituntur : vel obfcura arte abaudoribus fiunt,vt librumtotum perlege-re cogatis : feu quòd intercìdermi. In quibus
                                                                                                                           non