Naturi	82 s
Denique vitra hunc eft alius communiffimus omniurnque poftremus , ob quem tota naturaagit, nempe ipfius naturi nuòto r & parens,Deus. Quod D. Dsbnyfius c.^.dc dininis nomini-bus>Trijtnegiftus in Pimand.Plato in limito , dr 4. legum, (ir in Epìfl. ad Diony/ìum , auttor libri de mundo ad ssileXandrum, xdri/lotcles loco ALct.tphyfìc. citato, aliique compluresjidemqne teftantur fàcr® pagina: oracula , cum Deum abfolutè principium & finem vocant. xipocalyp.vltimo^QO fum x &i a , principium & finis. Hac de re D.Augufl .in Encb.gr lib.i .dedottrina Cb>ilì.cap.i}.D'Tb.i.comraGent.à cap-i-j. tfr part.q.io$. art-i.
Porro dicitur & natura dum agit in Deum, vt in finem contendere , quia diuinam perfeflioném imitando adumbrat, quatenus agendo fit alterius rei caufa, fiditi & Deusomnium caufa eft. Deinde quia operando refpicit in aliquod bonum; quod neceifariò participatio quaedam fumimi boni eft. Item quia appetitus femper quaerit aliquod extremum, in quoquief-cat,quod non èft aliud quam finis vltimus,id eft,Deus. Poliremo quia ordo in finibus fequitur ordinem agentium. Quare fiditi agentia fecundaria nihil abfque influxu prima: caufa: ef-
3 ficiunt, ita ad eum nituntur finem , quem primum agens fibi propofitum habet : ficque vt agens primum femetipium tan-qpam vlrimum fuorurn operum finem intepdit, quia vniuer-fa propter fe operatur; ita in eundem finem fecundaria agentia fpectant.
NATVRaECVMARTE SIMILITVDO. Mirifice inter fe conueniunt pariterque differunt, Ars &
Natura.
Conueniunt primo , quia naturte opera procedunt, ficut opera artis, id eft, certa prsfcriptione,ratis legibus,compofitè & ordinate. Quod philofophos ( non eos hic intelligas , qui pr®ter pallium, nihil Philofophrhabuere)ad eam mentem ex-citauit,vt intelligerent, faterenturque, res phyficas diuin® arris prouidentia & folertia gubernari, videlicet, quia intuebantur diffimiliuro rerum , ex quibus vniuerfum conftat, varietatem in vnum ordinem conuenire , & compofitione ( quod artis proprium eft) contineri. Vnde naturam artem Dei,& Deum A'ewrtgtàr, id eft , optimum artificem dixerunt : & Plato duplicem artem pofuit, vnam diuinam , humanam alteram :
'C atque humans omnia , qua: artificum opera elaborantur; diurna: vniuerfa, qu® natura fiunt, attiibuit.
Secundo conueniunt : quia ficuti agens naturale effeflum producit fibi cognatum , ac fimilem ratione formae ex quaip-fum conftat : ita artifex opus effingit, intelligibili forma: fiue exemplari àfc concepto proportione refpondens. Sic vero vt forma: naturales habent primo effe in agente , in quo potefta-te continentur , quod virtuale nuncupatur; deinde in materia, quam idemmet agens apparat : ita arte faflotum foriti® obtinent primo effe in mente artificis, quod idsale dicitur ; poftea vero in materia , quam idem artifex perpolit :
Tertio; Quia ficuti ars naturam, ita natura Deum fuppo-nit. Id eft, quemadmodum ars nihil efficit nifi fuppeditato fibi compofito Phyfico, in quo artificiofam formam concinnet : ita natura nihil gignit nili prsiacente materia à Deo creata , in qua naturalem formam inducat. Sicque per hos gradus res in lucem exeutiDeus proferte nihilojnatura ex ente potentia ; ars ex ente perfeflo : Deus creando ; natura generando; ars componendo concinnandove.
Quarto ; Quia tam ars quam natura , fenfiin proficit, & ab imperfectioribus ad perfefliora incedit. Ars enim , verbi gra-
(J) tia , piótoris , primo fufeeptum opus leniter adumbrat ; tum in omnem colorum varietatem paulatim conformat ac tandem perficit : & canendi ars muficos , priufquam ad rem veniant proludere nonnihil iuber. Natura item , exempli caufa, in effingendo factu ( quod in exteris etiam fuo modo feruare confueuit) initio rude quid fine membrorum diftindione exhibet , tum fenfim expolit, donec animal perfedis lineamentis iri decentem fpeciem flato tempore abfoluat. Sic intel-ligequod fcripfit jdri/lot. in problematisJett.iQ. probi. 44. naturam facere ptauè omnia, & plura praua, quam refla, videlicet quia in procreatione animantium ( de iis enim illic fermo erat) à principio prauè agit, id eft , imperfeflè , & quafi rudi penicillo; & plura facit praua quam refla , id eft, plura imper-fefla & ignobilia. Nam fiiie terreftria, fiue aquatilia, verbi gratia , contemplemur , haud dubie multò ampliorem multitudinem eorum , quo inferiori gradu ftant, inueniemus. Nimirum quiayt vnumquodque excellit magis, ita plura exi-
git, ptoindéque difficilius & rarius in vitali) prodit; ,
Quinto; quia ficuti natura eft menfura artis, ita ars eft men-
tina artefaflorum. Et vt natura diuinam artem , ita humani ars naturam , quoad eius fieri poteft,. amulatur. Quocirca ari diuina exemplar natur®,& natura ditiini archetypi exeroplumj fimulque exemplar human® artis dicitur ; & à quibiiiJarn etiam ars humana, nunc altera natura,nunc natui® limia appellari confueuit , vtpote qu® ex natura multa cffinxtiir, vt ex vmbra piflutam , ex antris ®dcs , ex auium volatu vtla, ex pifeiuro pinnis remos , ex cauda gubernaculum. SànèVéiò vt natura , quo diuin® artis pr®ftantiaru magis exprimit , eo al-tiorem gradum obeinet : ita ars tanto commendatur amplius quanto ad naturam propius accedit refque veris viciniores imitando exhibet, vt qu® viuentes referunt : fpirate ipl® vQ deantur. Quare illud Martialis/i/’. 3 ;
xirtis Phidiaca toreuma clarum ;
Pifces afjncis : adde aquam , natabtsnL
Et lib.5. de Lacerta :
Infertaphiala ALentoris manu duci as Lacertavìuit, (ir timetur argentum.
Hac attis excellentia Zeuxis vuas pinxit, adeò vefitafe 'te- Jq prxfentata , eòvtaues aduoiarint. Hac Apelles Alexandrum Magnum fulmen tenentem expreffit, ita vt digiti eminere , &c fulmen extra tabulam effe videretur ; tanto operis & fam® fucceffit, vt vulgo dicerent duos effe Alexandtos , vnum Philippi filium, nullis viribus fuperabilcm 5 alterum opus Apellis , nulla arte imitabilem;
Sed illud hic quoque obiter aduerte , res cretas non Fòluni diuinam artem smularf; fed vnamqnamque earum aliam fé perfefliorem pro fuo captu exprimere : Nam terra v-g. animalis fpeciem pr® fe fert , quod habeat fubterfluentes aquas 1 tanquam venas, faxeos montes pro offibus , plantas & berbaS veltit capillifs , vt praeter alios tradit audior operis de diuinl fapientia fecundum Argyptios, W.8.C.Z. Ec vniuerfim inferiora corpora adcsleftium rationem fefe, vt poffunt, accommo-dantjw/?* .Arift.y. Metaph.c.q.tcx.iS. videlicet, quia Vt c®le-ftia iugi motu circumeunt, ita fublunatia quafi in orbem perpetuo oriuntur & occidunt : & vt (bellae errantes nunfc magis nunc minus ad nos accedunt ; iam in fubcadefti mundó alia at- Q1 que alia rerum facies & viciffitudo , fecundum quadripartitam anni varietatem confpicitur. Quin & ipfi etiam caleftes globi alias diuiniores caulas imitantur, nimirum intelltflualcs lub-ftanrias , quatenus vt hs intelligerido ad alia procedunt, deinde reflexa cognitione in fe recurrunt : fic illi ab eodem ad idem punflrim perenni agitatione commeant.
Sextò; quia vt in rebus naturalibus, ita in iis etiam, qurfe at-tificiofo ftudio elaborantur, cafus locum inuenit : Et in naturalibus quidem multa paffim occurrunt exempla : Inartcfa-flis duo quam fimillima à feriptoribus celebrantur, qu®, Plini lib. 3 y .naturalis hifloria commemorat.
Septimo : quia (vt xiriftot. docet l.i.Phyfic.cap.&.text. 8iJ, neque natura ( fumit autem naturam, prout ab anima iritelle-flrici diftinguitnt ) neque ars deliberat : quod tamen non de quauis arte intelligi debet, fiquidem medicina , nauigatoria, Sc mille id genus , deliberant : fed vt Arijl.ipfc i. Ethicorum c.}. explicat, de iis, qu® per certa & ftatuta media finem attingunt cuiufmodi eft ats faltandi , & effingendi littetas. Quodhifcei verbis Themiftius quoque edillerit, non corifultat faber lignarius, vtrum prius fecanduni fit,an dolandum : nec Grammaticus , quemadmodum litterarum elementa feribenda fint ; hoc eft A , aut B. Nec vero , cum Cleonem feribit, cogitat, quam ” primam,quam fecundam literam collocecsdificator etiam non confultat, vtrum iacienda primo fundamenta fint, an parietes conftruendi an teflum apponendum. Eodem modo textor 8c lapicida ; dum fuo officio funguntur , nori confultarit : fed ha-bat fibi quifque fuum certum finitumque opus » nec ordineni ad finem propofitum pertinentem ignorat.
NATVRiE CVM ARTE DISSI MlLlTVDO
Differunt quoque ars & natura multifariam. Primo, quid ars non efformat veras res, vt veram arborem , fed veri imitatrices, & vt quidam teflè ait, verè.falfas dum veris ludit coloribus, ad veri fpeciem referendam ex arte collocatis. Atque hinc eft , quod pifturas vigilantium infomnia nonnulli appellarunt , quod in illis non res ipf® , quoad elle prbpriùrn fed reruroduntaxat imagines fe oftendant
Zjz 4	SceundÒ