quot mo dis fucili ■ r DE PkÀE COGNOSCENDIS, non abfohitè,& vniuerfaliter ditta, ideo tea etimologia ac interpretatio erit h®c,vtnó detur per mariifeftiora.Lo gica eft fcientia termonis veri,& falli in qualibet fcientia, & arte diiudicandi, vt ab his qui videntur primo alpettu véra,& nó funt,& ab erroribus ac falfis liberemur, vt ve-ritaté defenfaré, falfitatem impugnare, fophifticas rationes contra verum foluere difcamus, & rettum limitem in omni rationis opere profequi ac cóferuare. Dialettica ve rò exponitur a Petro Hifpano,quali duorum fermo vel ra tio:f.arguentis,& refpondentis in difputatione. Veru melius eft,vt exponat dialettica quali difputatiua, deriuatur enimapud Graecum à dialegome, quod eft difputo Lati-aè.Haec,de praefenti capite ditta fint. 11. Quod fit logicttfubiefium circa quod verfatw. ir N j.c. inueftigandum eft, quod fit fubiettum in logica, | circa quod verfatur.Sedantequi defcendamus adrefo-*lutioné propofiti duo jjponenda funt-primo quot modis cófueuit accipi fubiettù in dottrina Arif.fecòdò quas conditiones oportet attribuere fubietto fcientiar,& artis. , Quantum ad primum aduerte,quod fubiettum dicitur ' quadriipliciter, primo de eo quod praeponitur verbo in 1 oratione, vthomoeft animal. Homo apud logicò, dicitur fubiettum,animal dicitur praedicatum,eft,dicitur copula. Et aduerte q> id quod dicit grammaticus fuppofitum, dicit logicus lubiettum:& quod dicit appofitum, dicit logicus praedicatu, & quod dicit verbum dicit logicus copulam. Copulat enim, & coniungit verbum praedicatum cumfubietto.Secundò dicitur de omni fubftantia, quae in fe recipit aliqua formam vel accides, & in hoc fenfu dicimus manum effe fubiettu caloris, quia in fe recipit calo-rear.eodem modo lapis,in quo fit figura Mercuri) dicitur fubiettum figurae, corpus in quo recipitur anima dicitur fubiettù anima?,intellettus in quo recipit fcientia dicitur fubiettu fcientiae. Tertio dicitur de partibus materialibus cx quibus aliquid Cóponitur,& in hoc fenfu lapides,& ligna^ claui,& cementò dicuntur fubiettu domus: vt pro code fumatur fubiettu , & materia ex qua res fit. Quarto ■dicitur de eo,circa quod agendum,àut cùràndum,aut co gnofcendu intendit homo, & in hoc fenfu domus eft fubiettu aedificatoris,dtim fabricatur-.corpus human ii eft fub iettum medici du medicatur, cilfi eftfubiettu aftronomi dum circa ipfum fpeculatur : ens mobile fiug corpus mobile eft fubiettu phyfici, &c. Et dicitur fubiettu circa qff Verfatur artifex, & fciens liue fpeculans, & confiderans. Relittis aliis modis pro nunc,intendimus declarare quod fit fubiettum logicaeiuxta quartum modum. -a ■ Jw “ Quatum ad fecundum aduerte quòd fubiettum fum- Subteflu ptum qUarto modo, tres oportet habere códitiones fimul tMs’bà iunftas’lta fi vna deficit non erit Vere fubiettu. Pri-Iwt «rt °Portet e^e principale confideratum in fciétia. Vnde fecundariò aut cómuniter confideratum poteft effe vere fubiettum in fcientia. Ver. gra.in arithmetica par & impar,binarius aut ternarius, aut quaecunque alia numeri fpecies nò poffunt efle verè fubiettu, fed numerus vt nu-merus'.primò enim & principaliter cófiderat de numero, confequéter autem de proprietatibus & fpeciebus nume-ri.fecundò oportet q> omnia confiderata iri arte, aut fcien tia confiderentur non fecundufe, fed in ordine ad ipfum. Ver.gra.Ideo domus eft fubiettu artis aedificatoria?, quoniam circa ipfam aedificandam artifex principaliter,& pri ftiaintentione intendit, & in ordine ad ipfam confiderat lapides vt funt apti conftruere domu,fimiliter & ligna,& alia,&c.non enim cófiderat lapides vt funt inanimati,neque ligna vt vegetabilia, neque clauos ferreos vt minerales , haec enim ad confiderationé phyfici pertinent : fed vt partes aptae,ex quibus cóftruatur & firmetur domus.Ter-ciò oportet vt per fubiettum fcientia?,& artis fufficienter differat ipfa à quacunque alia, ideo grammatica differt à rhetorica,quia in ea fubiettum eft oratio congrua.in rhetorica aut oratio compta:& arithmetica differt à geome ’ tria, quia in eà fubiettum eft ntimerus, in geometria auté quàtitas continua diuifa in lineam;&fapefficiem & corpus, vt declarabimus in praedicamento quantitatis. His praenotatis aduerte, q> cu logica fumatur duplici-'ter,vt fiiprà ia diximus fcilicet yniuérfalifsimè Scpropriè: vniuerfalifsimè.quidé vt'fub fecontinet.grammaticam,&' rhetorica & poeticam & logica argu mé tati.ua m. Proprie , . .. . 7 vero vt eft fcientia diftintta à pridittis, & dicitur fcientia rationalis argnmentatiuà'.tebieftò in illa vniuerfalifsi nte fumpta,eft ens rationis,i.eils fabricatum ab intelletti!, & non habet efle extra intellettum,qualesTunt termini flue dittiones cÓpbnentes orationem Congrua aut ornata aut delettabilé,aut veram,& tefi oppofitfi, & argumenta tio qui componitur ex propofltionibus modo quo dicemus in trattatafexto.Et quidem quòd ens rationis fit teb , iettum iri logica vniuerfalifsirhè fumpta,probaturfic, Sicut fe habet fcientia realis,vt phyfica,mathematica & me taphyfica,ad ens reale,quod eft ens extra intellettfi,vt ho mo,terra, ca?lu, &c. fic fcientia rationalis fe habet ad èns rationis:fed fcientia realis verfatur circa ens reale, vt teb iettum,ergo fcientia rationalis circa ens rationis.Sedlo-gica vniuerfalifsimè tempta, eft fcientia rationalis, vt dicemus infrà-.ergo lubiettò logici vniuerfalifsimè terhptp eft ens rationis. Subiettu antologica?proprie fumptx eft ens rationis fub difcurfu intellettus : quod eft idé quod ar gumétatio.Et.probatur fic, Idé eft fubiettu in tota fciétia rationali, & in qualibet eius parte, fub diuerfa tamen ra-tione-.fed ens rationis eft fubiettu in tota fcientia rationa li,qua? eft logica vniuerfalifsimè fumptaiergo & in qualibet eius parte fub diftintta róne.Tartes auté totius fcien-tia? rationalis funtiGrammatica, cuius fubiettu eft ens ra- partes tionis congruum,& incongruu:&Rhetorica, cuius fubiettum eft ens rationis ornatum, & inornatum : & Poetica cuius fubiettum eft ens rationis delettabile, & indeletta-bile: & Logica proprie ditta, cuius fubiettum eft ens rationis ratiocinatiuu, qvtile m° eft illud,quod propter aliud appetitur,vt deferuiat appetenti confequi optatu.Sic equUs dicitur vtilis,quia defer-uit felibri in delatione propria? perfonae, aut alicuius one ris.Vtile aut eft aliquid duobus modis.Primò aliquid dici tur vtile quod licet in fe,& ftn fui naturam non fit appetibile,nec amabile,imo abominabile,tamen in ordine ad ali qué finem amatum contequendum eft apetibile. Hoc.mo-do medicina foetida & abominabilis, dicitur vtilis, pro quanto deferuit infirmo ad contequendà fanitatem, qui alias nullo modo eft appeti bili s. Secundo aliquid dicitur vtile, quod eft in te eft appetibile,& per refpeótum ad alterò confequendu. Hoc modo medicina delicata,& odorifera eft vtilis-.quoniam non folu in ordine ad confequen dam fanitatem,fed etiam,fecundum fe eft amabilis. Neceflariu dicitur aliquid fine quo res non poteft effe aut fieri aut acquiri aut feruarr.vt cibus eft neceffarius vo r,um lenti’viuere,&nauis neceffaria volenti transfretare. Hoc autem licet pluribus modis dicatur , pro nunc fufficient duo modi. Primo aliquid eft neceffarium fine quo res de-fiderata nó poteft abfquemaxima difficultate acquiri : fic equus dicitur neceffarius eunti in Franciam,quoniam etfi pedefter poffetire, id tamen temmè difficile fibi foret.Se-cundo aliquid eli neceffarium fine quo nullo modo poteft finis intétùs haberi-.fic cibus eft neceffarius, fimiliter, & refpiratio intendenti viuere. His praehabitis dico pro refolutione propofiti, q> Logi ca non eft vtilis primo modo : nam licet in fe fit afpera,& difficillima addifeenti, tamen in te non eft abominabilis, ciim fit verafcientia &perfettiua ac- acuitiua ingenij vt alias declarabimus. Cu igitur fcire vniuerfaliter fit nobis appetibile, fequitur quòd logica in te fit appetibilis ficut gramatica,& rhetorica, ex cófequenti nó eft vtilis primo a 4, mo